Casus: Mag je met de cliënt praten over je eigen situatie in het keukentafelgesprek?
Mag je met je cliënt praten over je eigen situatie tijdens het keukentafelgesprek?
Tijdens een trainingsdag kwam er een vraag aan de orde naar aanleiding van een casuïstiek. In het kader van indicatiestellen voor begeleiding werd er gesproken over een echtpaar waarvan de man aan dementie leed. In de casus was de man zich hiervan nog wel bewust en leed het echtpaar zeer onder de situatie. Ze waren, zoals begrijpelijk, erg verdrietig en bang. Eén van de cursisten stelde de vraag: “Mag ik het tijdens dit gesprek over mijn eigen situatie hebben? Eén van mijn ouders dementeert ook en ik herken hun situatie daarom goed. Wanneer ik het daarover met mijn cliënten heb, laat ik merken dat ik ze goed begrijp en zo maak ik meteen de afstand tussen de cliënten en mijzelf als consulent kleiner.” Dat lijkt in een situatie als deze de juiste actie. Of is het beslist not done om over jezelf te praten tijdens een keukentafelgesprek?
Hier haakte een mededocent op in. Zij schetste een beeld vanuit haar privé-situatie, waarin een familielid van haar het eigenlijk nooit met zijn familie heeft over zijn angst om in te moeten leveren in zijn gezondheid. Wellicht onbewust, maar wellicht ook een bewuste keuze omdat hij hen er niet mee wil belasten. Wel deelde hij zijn angst zo af en toe met een betrokken zorgverlener. Hieruit zou je kunnen concluderen dat mensen zelf kiezen met wie ze dingen van zichzelf willen delen.
Mening van onze professionals
Jacobien Kleve – Docent bij Kenniscentrum Sociaal Domein
Tijdens het vertellen van het persoonlijk verhaal van mijn collega docent merkte ik dat de cursisten aandachtig naar haar luisterden. Zij stelde zich kwetsbaar op doordat ze iets persoonlijks deelde. Daarbij gaf ze door haar waarneming, de casuïstiek kleur en diepte. Dat droeg zeker bij aan de kwaliteit van deze lesdag. Of het ook bij zou kunnen dragen aan de kwaliteit van een keukentafelgesprek betwijfel ik echter zeer sterk. Naar mijn mening moet de cliënt tijdens het keukentafelgesprek centraal staan. De consulent is er voor de cliënt en voor zijn of haar melding. Daaruit volgt dat het in het gesprek -uitsluitend- gaat over de cliënt, zijn situatie en zijn vraag. Dit vraagt alle aandacht en concentratie, temeer omdat de vraag moet worden onderzocht om te weten te komen waar de belangen nu echt liggen (de vraag achter de vraag). Om vervolgens op zoek te gaan naar manieren om hier invulling aan te geven. Vanuit eigen kracht, in het netwerk of het voorliggend veld, om vervolgens al dan niet bij passend maatwerk uit te kunnen komen. Om dit goed te kunnen doen is het nodig dat de consulent zich concentreert op de cliënt, het gesprek en ook psychologisch beschikbaar is voor de cliënt. Alleen zo kan de consulent een klankbord zijn voor de cliënt en kan het tot een gelijkwaardig gesprek komen waarvan de uitkomst de betrokkenen ook echt verder helpt.
Het weergeven van eigen ervan onbewust ringen past hierin, naar mijn inzicht, niet. Het leidt af van de eigen vraag van de cliënt en van het proces waar consulent en cliënt beide deel van uitmaken en verstoort deze zelfs mogelijk. Door een mededeling over de eigen situatie te doen wordt de aandacht afgeleid en vraagt de cliënt zich mogelijk af wat de reden is van het delen van de informatie uit de privé-omgeving van de consulent. Wil de consulent hier iets mee zeggen? En zo ja, wat zou dat zijn? In dat geval zal duidelijk zijn dat de focus van de cliënt niet meer op de eigen vraag en het gesprek daarover ligt. Of, zo kan de cliënt denken, wil de consulent weergeven wat hij (eigenlijk) van de vraag van cliënt vindt? In dat geval kan het zelfs zo zijn dat de cliënt zijn vraag gaat verdedigen. Hij heeft immers over zijn vraag nagedacht en zal hiervoor willen opkomen. Daardoor wordt weerstand gecreëerd waar dit niet nodig is. Zelfs wanneer de cliënt zich begrepen zal voelen (hij zit in hetzelfde schuitje als wij!) neemt het gesprek nog een ongewenste wending. Het gesprek gaat dan immers vanaf dat punt niet meer over hem, maar over kennelijk zijn eigen situatie én ook ineens over de consulent. De concentratie die er is en die nodig is, wordt verstoord en het is de vraag of deze kan worden teruggevonden.
Mijn advies is daarom om je persoonlijke ervaringen en verhalen niet te delen aan de keukentafel met de cliënt. Die is er voor de cliënt en niet voor jou. Delen van privé informatie is wat mij betreft dus ook beslist not done! Het delen van privé gegevens is zoals het woord al zegt: privé. Dat zal het naar mijn mening ook zeker moeten blijven.
Hanneke Pijlman – Docent bij Kenniscentrum Sociaal Domein
Voor het antwoord op deze vraag moet je zelf een aantal vragen beantwoorden die ook vaak in het keukentafelgesprek naar voren komen. Namelijk de wat-, waarom- en wanneervragen. Met de wat-vraag bedoel ik de mate waarin je informatie wilt delen. Het uitgebreid vertellen over het ontstaan van de depressie van je beste vriend en hoe hij daarmee om is gegaan, is heel wat anders dan enkel vertellen dat je een dergelijke situatie van dichtbij hebt meegemaakt. Vraag jezelf daarnaast goed af waarom je informatie over jezelf zou willen delen. Wat is het doel van het delen van de informatie en is het daarmee helpend voor je gesprek? Als een cliënt zich helemaal niet op zijn gemak lijkt te voelen en het lastig lijkt te vinden zijn verhaal te vertellen, dan kan het helpend zijn om te benoemen dat je dit ziet. Je schakelt dan dus even naar meta-communicatie. Het kan voor de cliënt heel prettig zijn als je bij het uitspreken van deze observatie aangeeft dat jij zelf ook altijd zenuwachtig bent voor persoonlijke gesprekken. Het is dan als het ware een manier om het ijs te breken en de cliënt op zijn gemak te stellen. Als de cliënt zich beter op zijn gemak voelt, zal hij waarschijnlijk minder moeite hebben met het vertellen van zijn verhaal en het beantwoorden van jouw vragen.
Vaak worden bovengenoemde afwegingen ervan onbewust, instinctief en erg snel gemaakt. De timing van het schakelen tussen inhoud van het gesprek en meta-communicatie is iets dat je grotendeels doet op gevoel en daardoor moeilijk in woorden onder te brengen. Wel kan je hier natuurlijk mee oefenen in trainingen over onder andere gespreksvoering. Wanneer het delen van persoonlijke informatie niet meer als middel wordt gebruikt maar een doel op zich wordt, dan ga je mijns inziens een stap te ver. Dus als door het delen van een beetje persoonlijke informatie een beter contact ontstaat tussen jou en de cliënt dan kan het zeker helpend zijn. Let er op dat je niet teveel je eigen verhaal vertelt, waardoor jij ineens het onderwerp van gesprek lijkt te worden. Of dat je je eigen verhaal vertelt zonder dat het een doel dient. Want wat natuurlijk voorop staat in de kantelingsgedachte, is dat de cliënt centraal staat.
Hoe kijk jij hier tegen aan? En je collega?
Heb jij ook een casus waar je samen niet uit komt of een uiteenlopende visie op hebt? Wij horen het graag. In de volgende editie van magazine Wmo Doen leggen we deze aan je collega consulenten voor. Je kunt je casus per e-mail insturen naar info@kenniscentrumsociaaldomein.nl
